Sığortanın ilk konturları qədim zamanlarda, demək olar ki, sivilizasiyanın və dövlətçiliyin başlanğıcında mövcud olub. O vaxta qədər iqtisadi əlaqələr artıq mövcud idi və buna görə də əmlak itkisi riskləri var idi. Dünyanın ən qədim hüquqi sənədlərindən biri eramızdan əvvəl 1750-ci ildə Qədim Babildə tərtib edilmiş Hammurapinin Qanunlar Məcəlləsidir. Bu qədim sənəd əsas prinsipi bu günə qədər davam edən qarşılıqlı sığorta sistemini təsvir edir. Qarşılıqlı sığorta nəzərdə tutur ki, müəyyən bir əsasda birləşən müəyyən bir qrup şəxs “klub” kimi bir quruluş yaradır və klub üzvlərinin itkilərini üzvlük haqları hesabına formalaşan xüsusi fonddan istifadə etməklə kompensasiya etməyə razılaşır. Məsələn, karvan tacirləri öz aralarında müqavilə bağlamışlar ki, tərəflər karvan iştirakçılarından birinin quldurluq, oğurluq və ya itki nəticəsində dəymiş zərəri birgə ödəmək barədə razılığa gəliblər. Belə münasibətlər və kollektiv məsuliyyət sistemində iştirakçı həm sığortaçı, həm də sığorta şirkətinin müştərisidir. Əlbəttə ki, bu qədim cəmiyyətlər olduqca sadə idi, lakin Hammurabi Məcəlləsinin qaydaları kifayət qədər sərt idi, sığorta ittifaqı üzvlərinə zərərlər haqqında yalan məlumat verməyi və ya "sənədli" sübut olmadan zərər iddia etməyi qadağan edirdi. Oxşar sistemlər sonralar Qədim Yunanıstanda və Qədim Romada da mövcud olub.

Həyat sığortası qədim Romada - həmkarlar ittifaqları və kolleclərdə yaranmışdı. O zaman əsas məqsəd bu birliklərin və kollegiyaların üzvləri üçün layiqli bir dəfni təmin etmək idi, çünki mərhum üçün layiqli mərasim təmin edilməsə, onun uğursuz bir əlamətə çevriləcəyinə inanılırdı. Belə ki, dəfn mərasiminin təşkili ilə bağlı bütün çətinlikləri icma öz üzərinə götürdüyündən, layiqli dəfn istəyən hər kəs icmanın üzvü ola bilər və hətta qohumları olmasa belə, layiqli mərasim təşkil edəcəyinə əmin ola bilərdi. Mövcud həyat sığortasının başlanğıcı 1706-cı ildə ingilislər W. Talbot və T. Allen tərəfindən “Dostluq Daimi Zəmanət Cəmiyyəti”nin yaradılmasıdır. Bu təşkilat dünyada ilk həyat sığortası şirkətidir. Fəaliyyətin mahiyyəti belə idi - şirkətin hər bir iştirakçısı şirkətin səhmlərini razılaşdırılmış məbləğdə geri almağa borclu idi, ödəniş hər il həyata keçirilməli idi. Üstəlik, alınan səhmlərin həcmi iştirakçıların yaşından asılı idi. Sonda vəfat etmiş klub üzvlərinin dul arvadları və ya uşaqları arasında haqlar paylanılırdı. Lakin həyat sığortası sxemlərinin hazırda fəaliyyət göstərdiyi müasir həyat sığortasının əsası 1762-ci ildə Həyat və Yaşamanın Ədalətli Zəmanəti Cəmiyyətini yarada bilən Edvard Rou Morze tərəfindən qoyulmuşdu. Şirkət qarşılıqlı sığorta prinsipi ilə işləmiş və ilk dəfə olaraq bu prinsipi tətbiq etmişdi.

Sığorta və həyat sığortasının tarixinə qısa bir nəzər saldıqdan sonra bu gün Azərbaycanda həyat sığortasının növlərindən olan “İstehsalatda bədbəxt hadisələr, peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta” haqqında danışaq.

Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyasının ekspert qrupunun üzvü Şəhriyar Məcidov Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 iyul 2010-cu il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən istənilən fiziki, hüquqi və vəzifəli şəxslər icbari həyat sığortası olan “İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta” növü üzrə sığortalanmalıdırlar. Bu sığorta növü üzrə proseslər yuxarıda adıçəkilən Qanun və Nazirlər Kabinetinin 192, 196 və 200 saylı Qərarları ilə tənzimlənir.

Azərbaycan Sığortaçılar Assosiasiyasının ekspert qrupunun üzvü Şəhriyar Məcidov

Ekspertin sözlərinə görə, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan istənilən fiziki, hüquqi və vəzifəli şəxslər, həmçinin onların tabeçiliyində əmək müqaviləsi ilə fəaliyyət göstərən əməkdaşlar bu sığorta növü ilə sığortalandıqları zaman iş vaxtı (bu, 9:00-18:00 və ya növbəli, o cümlədən gecə növbəsi olmasından asılı olmayaraq) qarşılaşa biləcəyi risklər üzrə 4 sığorta təminatı alır. Bunlar biri istehsalat zamanı baş verən ölüm halı ilə bağlıdır.

“Belə ki, işçi iş vaxtı bədbəxt hadisə nəticəsində dünyasını dəyişərsə sığorta şirkəti tərəfindən vəfat edən işçinin ailəsinə və yaxud vərəsəsinə müəyyən sığorta təzminatı ödəyir. Bu məbləğ minimal olaraq 5000 manat ola bilər bilər. Maksimal məbləğ olaraq isə konkret bir hədd yoxdur. Çünki bu, həmin işçinin əməkhaqqından və yaşından asılı olaraq dəyişə bilir”-deyə ekspert qeyd edib.

Şəhriyar Məcidov bildirib ki, digər 3 təminat isə işçinin əmək fəaliyyəti zamanı üzləşə biləcəyi bədbəxt hadisə nəticəsində alacağı əlillik qrupları ilə (I qrup, II qrup, III qrup) bağlıdır. Bu halda sığorta şirkəti tərəfindən həmin şəxsə sığorta təzminatı ödənilir: "İşçisini bu sığorta növü üzrə sığortalamayan rəhbər şəxslər üçün qanunveriliklə cərimələr nəzərdə tutub və bu cərimələr elektron qaydada tətbiq edilir. Bu sığorta növü üzrə ödənişlər əsasən, gələcəkdə baş verə bilən bədbəxt hadisə nəticəsində istər ölüm halı, istərsə də müxtəlif qruplar üzrə əlillik yarandığı halda ödənilən təzminatdır. Bu da işəgötürəni baş verə biləcək bədbəxt hadisə nəticəsində işçisinə dəyən zərər müqabilində ödəyəcəyi konpensasiyadan azad edir. Bu sığorta növü üzrə 14 risk dərəcəsi müəyyən edilib və ən riskli peşə sahiblərinə 13 və 14-cü risk dərəcəsi tətbiq olunur".

“Bu sığorta növü üzrə təcrübəmə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, ən böyük ödəniş “Günəşli” yatağında baş verən hadisə nəticəsində olmuşdu. Katastrofik hadisə olduğu üçün 30 nəfər dünyasını dəyişmişdi. Bu hadisə nəticəsində də ölkəmizdə fəaliyyət göstərən sığorta şirkətlərindən biri, ümumilikdə 1 milyon 300 min manata yaxın birdəfəlik ödəniş həyata keçirmişdi. Adıçəkilən sığorta növündə bu kimi böyük məbləğli ödənişlər tez-tez qeydə alınır”-deyən ekspertin sözlərinə görə, daha əvvəl bu sığorta məhsulu üzrə proseslər kağız daşıyıcılar üzərində həyata keçirildisə, artıq 2019-cu ildən proseslər elektronlaşdırılıb. Yəni işə götürən ASAN imza ilə İcbari Sığorta Bürosunun saytına daxil olaraq oradakı ölkəmizdə fəaliyyət göstərən 5 həyat sığorta şirkətindən birini seçir və elektron sənədləşmə prosesini icra edir, müəyyənləşdirilmiş tarifi ödəyir və nəticədə əməkdaşını sığortalamış olur.

İradə Cəlil, Bizimyol.info