Son zamanlar artan narahatlıq səviyyəsi daha çox insanın narahatlıq keçirməsi və ya bu barədə daha açıq danışmağa başlaması sualını doğurur.

Bizimyol.info "trthaber"ə istinadən xəbər verir ki, "New Scientist"in verdiyi məlumata görə, narahatlığın yayılmasında əhəmiyyətli bir artım var, lakin təfərrüatlara getdikdə vəziyyətin aydınlığı azalır. "COVID-19" epidemiyası bu artımın əsas səbəbi hesab edilsə də, iqtisadi və siyasi amillərin də təsirli ola biləcəyi bildirilir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, 2020-ci ildə komendant saatı və digər məhdudiyyətlərin tətbiqi ilə narahatlıq pozğunluqlarında 25,6 faiz artım olduğunu bildirib. Bu artımda insanların naməlum virusla mübarizə səyləri və onun həyatlarına təsiri böyük rol oynayıb.

Bununla belə, pandemiyadan əvvəl də narahatlıq səviyyəsi yüksəlirdi. Məsələn, 2014-2018-ci illər arasında Böyük Britaniyada 18-44 yaş qrupunda ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozğunluğu diaqnozu 2018-ci ildə 6,7 faizə yüksəlib və bu artım xüsusilə gənclər arasında özünü göstərib.

Afrika və Asiya ən az narahatlıq doğuran qitələrdir

Qlobal Xəstəlik Yükü Layihəsinin 2022-ci il məlumatlarına əsasən, dünyanın 204 ölkəsində narahatlıq pozğunluqlarının yayılması araşdırılıb. Portuqaliya, hər 100 min nəfərə 8,671 hadisə ilə ən yüksək göstəriciyə malik ölkədir, ondan sonra isə Braziliya, İran və Yeni Zelandiya ardığıllığı gəlir.

Ən yüksək göstəricilər Avropa və Amerikada, ən aşağı göstəricilər isə Afrika və Asiyadadır. Bu araşdırma göstərir ki, yüksək gəlirli ölkələrdə narahatlıq nisbətləri daha yüksəkdir.

Narahatlıq nədir?

Alimlər narahatlığın nə olduğu ilə bağlı tam konsensusa gəlməyiblər. Son araşdırmalar göstərir ki, narahatlıq bədən və beyin arasındakı səhv əlaqə nəticəsində yarana bilər.

London Universitet Kollecinin Anksiyete Laboratoriyasının rəhbəri Oliver Robinson deyir: "Dünyada insan sayı qədər narahatlıq növləri var".

• Ekspert Psixoloq Meryem Kahramanlar: İnsanlar daim başqalarının həyatını müqayisə edir və rəqəmsal zorakılığa məruz qalırlar. Bu, qeyri-adekvatlıq və sosial izolyasiya hissini artırır.

Uşaqlar da narahatdır

Uşaqlar arasında narahatlığın artması da diqqət çəkir. Pandemiya və sosial media kimi müxtəlif amillərə görə bu gün bir neçə il əvvələ nisbətən daha çox uşaq narahatdır. 2020-2021-ci illər arasında aparılan və dünya üzrə 80 min gənci əhatə edən 29 araşdırmanın təhlili göstərib ki, uşaqların 20,5 faizində klinik əhəmiyyətli narahatlıq əlamətləri müşahidə olunub.

Xüsusilə son 10 ildə artan narahatlığın səbəblərini öyrənmək üçün Ekspert Psixoloq Meryem Kahramanlarla danışdıq.

• Uşaq və gənclərdə psixoloji pozğunluqların artmasının səbəbləri arasında akademik təzyiqlər, sosial mediadan istifadə və ailə dinamikası mühüm rol oynayır.

“Qlobal hadisələr narahatlığı artırır”

Kahramanlar bildirirlər ki, pandemiya kimi qlobal hadisələrin təsiri ilə son illərdə narahatlıq və depressiya səviyyələri artıb. “The Lancet” jurnalında bir araşdırmaya misal gətirən mütəxəssis psixoloq 2020-ci ildə dünya üzrə depressiyanın 28 faiz, narahatlığın isə 26 faiz artdığını və bu şəkildə davam etdiyini söyləyir: “Texnologiyanın və sosial medianın yayılması narahatlığın artmasında mühüm rol oynayır. İnsanlar daim başqalarının həyatını müqayisə edir və rəqəmsal zorakılığa məruz qalırlar. Bu, qeyri-adekvatlıq və sosial izolyasiya hissini artırır. İqtisadi qeyri-müəyyənlik və iş etibarsızlığı da fərdlərdə narahatlıq yaradır. Sosial və siyasi gərginliklər, iqlim dəyişikliyi və təbii fəlakətlər gələcəklə bağlı qeyri-müəyyənlikləri və qorxuları artıraraq narahatlığa səbəb olur. Müasir həyatın gətirdiyi həyat da narahatlığı artıran amillər sırasındadır”.

Uşaqlarda narahatlıq artır?

Ekspert Psixoloq Kahramanlar deyir ki, böyüklərdə olduğu kimi uşaqlarda da narahatlıq artır.

Bu fikri verərkən dünyada aparılan araşdırmaları misal gətirərək bu vəziyyəti dəstəkləyir.

Kahramanlar: “Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, dünyada uşaq və gənclərin 10-20 faizində psixi sağlamlıq problemi var və bu problemlərin yarısı 14, 75 faizi isə 18 yaşında başlayır”.

O bildirir ki, ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozğunluğu və depressiya bu yaş qrupunda ən çox rast gəlinən problemlərdəndir. Mütəxəssis son 25 ildə gənclərdə narahatlıq və depressiya nisbətinin 70 faiz artdığına dair məlumatları da bölüşür.

“Uşaqlarda və gənclərdə psixoloji pozuntuların artmasının səbəbləri arasında akademik təzyiqlər, sosial mediadan istifadə və ailə dinamikası mühüm rol oynayır. Təhsildə rəqabət və imtahan stresi narahatlığı artırarkən, sosial mediada məruz qalan kiber zorakılıq və müqayisələr də uşaqların narahatlıq səviyyələrini artırır. Valideynlərin narahatlığı, ailə gərginliyi, iqtisadi çətinliklər də bu vəziyyəti daha da ağırlaşdırır”, - deyə o qeyd edib.

Dünyada “narahatlıq epidemiyası” varmı?

Bütün bu narahatlıq və depressiya şərtlərinin artmasına baxdığımızda ağlımıza dünya səviyyəsində bir “narahatlıq epidemiyası” problemi gəlir. Kahramanlar bildirir ki, bu açıqlama mövcud məlumatlar və araşdırmalar fonunda mümkündür.

“Narahatlıq pozğunluqları kütlələr arasında geniş yayılıb və cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində artıb. Texnoloji, iqtisadi, sosial və ekoloji amillərin birləşməsi narahatlıq səviyyəsinin artmasına səbəb oldu. Xüsusilə, “COVID-19” pandemiyası artmaqda olan narahatlıq dərəcələrini sürətləndirdi və dərinləşdirdi.

Buna görə də, narahatlıq pozğunluqlarının yayılması və artması nəzərə alınmaqla, "narahatlıq epidemiyası" termini günümüzün psixi sağlamlıq problemlərini təsvir etmək üçün uyğun bir ifadə hesab edilə bilər. Bu vəziyyətin ciddiliyini anlamaq, qoruyucu amillərə diqqət yetirmək, fərdi və sosial səviyyədə həllər hazırlamaq və həyata keçirmək lazımdır”, - deyə psixoloq qeyd edib.

Son olaraq Kahramanlar bildirir ki, xüsusilə uşaqlıqdan bəri qarşılaşılan stresslə mübarizə səviyyəsinin fərdin psixoloji dayanıqlılıq səviyyəsinin əhəmiyyətli müəyyənedicisi olması mühüm bir həqiqətdir: “Bu səbəblə uşaqların erkən yaşlarından streslə mübarizə bacarıqlarının inkişafında valideynlərin dəstəkləyici rəftarları və məktəbəqədər təhsil çox mühüm yer tutur”, - deyib.

Qadir, Bizimyol.info